گروه جهاد و مقاومت مشرق - ادبيات كودك و نوجوان دفاع مقدس يكي از مظلوم‌ترين و مهجورترين حوزه‌هاي ادبي در كشور است.

با نگاهي به فهرست انتشار كتاب‌ها متوجه سهم كم اين كتاب‌ها در كتابفروشي‌ها خواهيم شد. «ابراهيم حسن‌بيگي» كه تا به حال داستان‌هايي مثل «آژير قرمز»، «غنچه بر قالي»، «رشته‌هاي ماندگار» و «ريشه در اعماق» را به رشته تحرير در‌آورده از نويسندگان با‌تجربه ادبيات دفاع مقدس است كه چندين كتاب را در حوزه كودك و نوجوان به چاپ رسانده است. ابراهيم‌بيگي در گفت‌وگو با «جوان» وضعيت حال حاضر ادبيات كودك و نوجوان دفاع مقدس را مورد ارزيابي قرار داد و از فعاليت‌هاي ادبي خودش سخن گفت.

شما از نويسندگان با‌تجربه ادبيات كودك و نوجوان دفاع مقدس هستيد. براي سؤال اول توضيح دهيد نوع نگاه و بيان موضوع در داستان‌ها و رمان‌هاي اين رده سني چقدر با ادبيات بزرگسال فرق مي‌كند؟

موضوع دفاع مقدس به جز محتوا، در ساختار و تكنيك خيلي متفاوت نيست. من سعي مي‌كردم براي كودكان و نوجوانان از نگاه عاطفي‌تر به جنگ نگاه كنم تا مسائل فيزيكي خونبار جنگ. من در كتاب‌هايم سعي‌كرده‌ام با پرداختن به مسائل انساني روحيه مقاومت را در نوجوانان ايجاد كنم و به خواننده عصر حاضر اين كتاب‌ها بگويم كه بچه‌ها و نوجوانان در مقابله با موضوع تهاجم و جنگ بايد چه موضعي داشته باشند.

به نظرتان در رده سني كودك و نوجوان، نويسندگان دغدغه و انگيزه‌هاي شخصي براي خلق اثر دارند؟

مطمئنم در حوزه نوجوان بيشتر از حوزه كودك علاقه‌مندي وجود دارد چون نوشتن در حوزه كودك محدوديت‌هاي خاص خودش را دارد و ظرافت‌هاي خاص خودش را مي‌طلبد. من حوزه نوجوان را ضروري‌تر از حوزه كودك مي‌دانم. شايد خيلي لازم نباشد الان به كودكانمان بگوييم ماجرا و دلايل جنگ چه بوده است. اما وقتي اين كودك چند سال بعد كه نوجوان مي‌شود آنجا لازم است كه به او درباره جنگ بگوييم و براي خودش هم پرسش‌هايي ايجاد مي‌شود. در حوزه نوجوان كارهاي زيادي مي‌شود انجام داد و تجربه قبلي نشان داده كه نويسنده‌هايي كه در اين رده مي‌نويسند انگيزه و علاقه زيادي براي كار دارند.

الان چند داستاني كه خودتان در زمينه كودك و نوجوان دفاع مقدس به چاپ رساند‌ه‌ايد را با حمايت بخش خصوصي چاپ كرديد يا دولتي؟

هيچ كدام از كارهايي كه من در حوزه كودك و نوجوان دفاع مقدس چاپ كرده‌ام در قالب پروژه‌هاي نهاد و سازماني تعريف نشده بود كه بخواهد از من دعوت شود و من كار كنم. انگيزه‌هاي كاملاً شخصي و احساس نيازي كه خودم مي‌كردم باعث شد كه كتاب‌ها نوشته شود. ما نبايد ادبيات كودك و نوجوان دفاع مقدس را به اراده و انگيزه‌هاي شخصي نويسندگان واگذار كنيم. بايد متولي وجود داشته باشد تا اين انگيزه‌ها را ترغيب كند و افزايش دهد تا منجر به خلق اثر بشود.

آن وقت بحث سفارسي شدن پيش نمي‌آيد؟

با توجه به تجربه‌اي كه ما در سفارشي و كليشه‌اي شدن داريم قطعاً بايد راهكار‌هايي استفاده شود كه دوباره اسير آن نشويم. همين طرح رمان نوجوان كانون پرورش فكري كه موفق بود و كليشه نشد يكي از علت‌ها موفقيتش اين بود كه در موضوعات مختلف دست نويسنده را باز گذاشت تا آنها خودشان انتخاب كنند و بنويسند. الان هم بايد از نويسندگاني كه در حوزه دفاع مقدس علاقه و تجربه دارند خواسته ‌شود بر اساس موضوعاتي كه در حوزه دفاع مقدس مايل هستند بنويسند نه اينكه فقط حالت سفارشي صرف پيدا كنند. فقط زمينه و امكانات فراهم شود و تعهدي روي دوش نويسنده گذاشته شود تا آنها در حوزه دفاع مقدس بنويسند. مطمئنم همه نويسندگان حوزه دفاع مقدس انگيزه براي نوشتن دارند ولي چون كارهاي متفرقه ديگري را هم انجام مي‌دهند كمتر وقت مي‌گذارند. ما بايد بتوانيم وقت نويسنده را بخريم.

شما گفتيد كه كتاب‌هايتان را به سفارش جايي ننوشته‌ايد. چاپ كتاب‌ها با هزينه شخصي خودتان چقدر برايتان توجيه اقتصادي دارد؟

من مي‌نويسم ولي كتاب را با هزينه خودم چاپ نمي‌كنم. اما بعد از نوشتن كتاب بايد كلي دوندگي كنم تا ناشر پيدا كنم. الان با توجه به وضعيت خراب نشر، چاپ كتاب دفاع مقدس اصلاً در اولويت ناشران قرار نمي‌گيرد. ناشران به راحتي كتاب‌هاي دفاع مقدس را چاپ نمي‌كنند. اين قسمت ديگر براي نويسندگان ايجاد انگيزه نمي‌كند. نويسنده مي‌گويد من در ژانرهاي عامه‌پسند ديگر مي‌نويسم تا ناشر رغبت كند كارم را چاپ كند. اينجا ديگر نقش حمايت‌كننده‌هاي دفاع مقدس پيش مي‌آيد كه نهاد‌ها و مراكز زيادي هم هستند.

قبلاً شرايط چاپ كتاب نويسندگان بهتر بود؟

الان خيلي سخت‌تر از گذشته شده. چند سالي كه بحث كاغذ و تحريم‌ها پيش آمده خيلي بدتر شده و نويسندگان نمي‌توانند مانند گذشته كتاب‌هايشان را چاپ كنند. قديم ناشران به ما زنگ مي‌زدند كه اگر كتابي آماده چاپ داريم به آنها بدهيم. كتاب قبل از اينكه به پايان برسد ناشرش مشخص مي‌شد ولي الان نويسندگان كتاب را از اين ناشر به آن ناشر مي‌برند تا بتوانند كتاب را چاپ كنند. تمايل به چاپ در بازار نشر خيلي كم شده است.

آموزش و پرورش در تأليف كتاب‌هاي درسي جديد تا چه اندازه به ادبيات دفاع مقدس اهميت مي‌دهد؟

به نظرم آموزش و پرورش در حوزه دفاع مقدس كاري كه مي‌توانسته انجام دهد را انجام داده. يعني در همه كتاب‌ها در مقاطع سني اشاره‌اي كوتاه به دفاع مقدس دارد. ما هم نبايد توقع داشته باشيم كه حجم وسيعي از كتاب بچه‌ها به اين موضوع اختصاص پيدا كند.

نقش جشنواره‌ها در پرورش نويسندگان در اين حوزه را چه اندازه مثبت مي‌دانيد؟

من هميشه نسبت به جشنواره‌هايي كه به كتاب‌هاي چاپ شده جايزه مي‌دهند انتقاد‌ داشته‌ام. انتقاد اصلي من هم بيشتر از تعداد زياد اين جشنواره‌هاست. وزارت فرهنگ تعداد زيادي جشنواره دارد كه همه به يك شكل جايزه مي‌دهند. انتقادم اين بود كه كاش تعدادي از اين جشنواره‌ها به سمت پيش از خلق اثر سوق ‌داده شوند. تنها نمونه مورد قبول جشنواره ادبيات انقلاب است كه مرحوم فردي راه‌اندازي كرد. كاري كرد كه در هر جشنواره 200، 300 داستان و رمان راجع به انقلاب نوشته ‌شود. هميشه برگزيده‌هاي اين جشنواره‌ هم جزو بهترين‌ها بودند و جوايز بعدي را هم كسب مي‌كردند. ماحصل جشنواره اين بود كه تعدادي زيادي اثر توليد و خلق ‌شد و ما به سمت توليد ‌رفتيم. باور كنيد اگر الان خيلي از اين جشنواره‌ها تعطيل شود خيلي اتفاق خاصي نمي‌افتد. اگر جشنواره‌اي برگزار شود كه نويسندگان جوان را ترغيب كند تا درباره فلان موضوع بنويسند و به بهترين نوشته‌ها جايزه بدهند خيلي اثرگذار است.

*احمد محمدتبريزي  / روزنامه جوان
 
یادداشت/
ادبيات كودك و نوجوان دفاع مقدس متولي ندارد
 
سهم ادبيات كودك و نوجوان نسبت به ادبيات بزرگسال در حوزه دفاع مقدس خيلي كم است. هر چقدر كه از جنگ مي‌گذرد سهم و وظيفه ادبيات دفاع مقدس سنگين‌تر مي‌شود. متأسفانه ادبيات كودك و نوجوان پس از سال‌هاي جنگ به طور جدي به اين مقوله نپرداخته و الان بسياري از سؤالات، ابهامات و شبهات در حوزه جنگ براي نوجوانان مطرح است. وظيفه ادبيات است كه پاسخ بسياري از سؤالات درباره جنگ را بدهد و نقش شهدا، رزمندگان، مردم و ايثارگري و از خودگذشتگي ملت در دوران دفاع مقدس را بيان كند. وقتي اين مسائل گفته نشود با گذشت زمان اين كم‌كاري خودش را بيشتر نشان مي‌دهد. پر كردن اين خلأ يك عزم جهادي مي‌خواهد كه تا الان وجود نداشته است. الان هم هيچ اتفاق خاصي در ادبيات كودك نيفتاده و در كل برنامه‌ريزي خاصي صورت نگرفته كه به اين مقوله پرداخته شود. ادبيات جنگ در حوزه كودك و نوجوان در كشور متولي ندارد. توجه كنيد در حوزه بزرگسال حوزه هنري، حفظ آثار و مراكز ديگري هستند كه به جمع‌آوري خاطرات و گزارش‌ها مي‌پردازند و نويسندگان را تشويق و ترغيب مي‌كنند تا طرح‌هايشان در قالب دفاع مقدس به صورت رمان و داستان دربيايد. اما هيچ‌كدام از تشكيلات و سازمان‌هايي كه امروز به ادبيات دفاع مقدس مي‌پردازند بخش كودك و نوجوان‌شان خيلي فعال نيست و طرح و برنامه خاصي برايش ندارند. به نظر من لازم است متولي براي اين كار داشته باشيم وگرنه ادبيات كودك و نوجوان دفاع مقدس به حال خودش رها مي‌شود. متأسفانه كسي متولي اين بخش از كار نيست.

گاهي وقت‌ها دفتر ادبيات دفاع مقدس حوزه هنري، بنياد حفظ آثار و بنياد شهيد آويني به صورت مقطعي مي‌خواهند كارهايي انجام دهند ولي تا به حال به صورت پروژه و برنامه‌مدون و نوشته شده كاري صورت نگرفته. در اين زمينه مثالي بزنم؛ چند سال پيش كانون پرورش فكري كودكان طرح رمان نوجوان را راه‌اندازي كرد. پيش از آن شايد سالي چهار يا پنج رمان نوجوان نوشته مي‌شد ولي اين پروژه كاري كرد كه 80 رمان در رده سني نوجوانان در عرض دو، سه سال به چاپ برسد و 30، 40 رمان هم آماده نوشتن شود. ايجاد چنين طرحي به علت وجود يك عزم، اراده و اعتباري بود كه مديران براي اين كار در نظر گرفتند و به جواب هم رسيدند. حالا فرض كنيد مركزي مثل بنياد حفظ آثار يا حوزه هنري كه خودش را متولي ادبيات دفاع مقدس مي‌داند بيايند پروژه رمان دفاع مقدس را در رده سني نوجوان راه‌اندازي كنند. شما فكر مي‌كنيد كه در ظرف سه سال 80 رمان نوشته نخواهد شد؟ دليلي وجود نخواهد داشت كه نوشته نشود. همانطور كه در موضوعات آزاد نويسندگان آثاري خلق مي‌كنند قطعاً در اين حوزه هم مي‌توانند آثار خواندني و مخاطب‌پسندي بنويسند.

* ابراهيم حسن‌بيگي